Phân tích bài thơ Bếp Lửa của nhà thơ Bằng Việt
Bài làm
Ai đó đã nhận xét tho hay thì phải giản dị, hay còn phải xúc động và ám ảnh – “Bếp lửa” là một bài thơ như thế. Bài thơ đã nói về tình cảm chứa chan của tình bà cháu, đó là một tình yêu quê hương đất nước. Mạch nguồn cảm hứng từ bào thơ chính là kỷ niệm về người bà trong ký ức tuổi thơ Bằng Việt. Thêm với đó chính là nguồn cảm hứng sâu sắc về tình yêu quê hương đất nước đã được gửi gắm, cô đọng lại trong hình ảnh biểu tượng sâu sắc – bếp lửa.
Khi phải sống xa quê hương, như phải giã từ xứ lạnh đầy sương tuyết thì tác giả Bằng Việt đã chạnh lòng nhớ đến một bếp lửa thật ấm áp của quê hương. Hình ảnh bếp lửa dường như cứ gắn chặt với hình ảnh người bà thân thuộc ở đó là một thời thơ ấu với biết bao nhiêu kỷ niệm khó phai.
Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa.
Có thể nhận thấy được ở chính trong câu thơ mở đầu ta nhận thấy được sẽ có một bếp lửa chờn vờn mang màu cổ tích thật diệu kỳ. Thế rồi chính hình ảnh ngọn lửa chờn vờn sương sớm cũng đã khơi gợi cho người đọc một sự sống động, gợi lên ngọn lửa kia dường như cũng không định hình, khi to khi nhỏ có những khi lên khi xuống nhưng rất mạnh mẽ. Với từ láy “ấp iu” mà tác giả đã thể hiện nó dường như cũng đã bao gồm hàm ý bé nhỏ, một điều gì đó như thật thầm kín bên trong, đồng thời tất cả điều này dường như còn gợi lên cho ta bàn tay khéo léo, sự kiên nhẫn và chăm chút của người nhóm lửa. Sử dụng nghệ thuật điệp ngữ “một bếp lửa” dường như cũng đã lại được lặp lại ở đầu những câu thơ có tác dụng nhấn mạnh dấu ấn kỉ niệm sâu lắng trong kí ức tác giả Bằng Việt. Tất cả nó dường như cũng đã trở thành hình tượng xuyên suốt hết bài thơ đặc sắc “Bếp lửa”. Ta như theo dòng hồi tưởng về bếp lửa quê hương lúc này đây cũng chính là hồi tưởng về người bà thân yêu của mình nữa:
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa
Hình ảnh này như đã đọng lại trong ba dòng thơ đầu có lẽ là chữ “thương”, và thêm với đó là một hình ảnh người bà lặng lẽ, âm thầm trong khung cảnh lầm lũi có biết mấy nắng mưa. Bằng Việt sử dụng hai chữ “nắng mưa” thật tài tình như một cách để nói lên nỗi cơ cực, nỗi vất vả và những khó nhọc mà bà đã trải qua. Cùng với nó, ta nhận thấy được chính với những kỉ niệm về tình bà cháu ùa về thành từng dòng thương nhớ khôn nguôi:
Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi
Bố đi đánh xe, khô rạc ngựa gầy
Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu
Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay!
Tám năm ròng, cháu cùng bà nhóm lửa
Tu hú kêu trên những cánh đồng xa
Khi tu hú kêu, bà còn nhớ không bà?
Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế.
Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế!
Mẹ cùng cha công tác bận không về
Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe
Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học
Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc
Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà
Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa?
Thực sự đoạn thơ trên mới đầy dư vị của tuổi thơ, ở tuổi thơ ấy có những bóng đen ghe rợn, ở đó có những kỉ niệm buồn thương sâu đậm về nạn đói năm 1945. Tất cả hình ảnh này như đã gợi nhớ gợi thương trong lòng người cháu. Có lẽ đáng nhớ nhất chính là mùi khói hun nhèm mắt cháu, khói như cay xộc của những đắng cay, vất vả, những rách nát và nói lên được biết bao nhiêu cơ cực lầm than mà bà đã nuôi nấng cháu từ chính những gì đau thương, trải qua bao nhiêu mất mát, thiếu hụt ấy. Thông qua đây thì hình ảnh ngọn lửa tình bà gắn liền với mùi khói thân thương, đó còn là mùi khói của sự hi sinh, sự tảo tần, cơ cực của cả một thời ấu thơ. Tất cả như đã gọi lại những tiếng tu hú kêu, người đọc có thể nhận thấy được chính những câu chuyện ấm áp bà kể. Trong bài thơ vô cùng đặc sắc thì nhà thơ Bằng Việt có sức truyền cảm mạnh mẽ nhất chính là nhờ những chi tiết, tình cảm chân thật, giản dị như thế. Một hình ảnh bếp lửa gợi thương gợi nhớ mới chỉ khơi lên thôi là đã đầy ắp những tình nghĩa vô cùng sâu nặng.
Hình ảnh bà cháu lại được nhắc nhớ và tái hiện trong những năm tháng chiến tranh thông qua khổ thơ sau:
Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi
Hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi
Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh
Vẫn vững lòng, bà dặn cháu đinh ninh:
“Bố ở chiến khu, bố còn việc bố
Mày có viết thư chớ kể này kể nọ
Cứ bảo nhà vẫn được bình yên!
Theo thời gian khi mà đứa cháu lớn dần, cuộc sống khó khăn hơn trước song nghị lực của người bà dường như cứ vẫn bền vững, tấm lòng của bà vẫn nhân hậu mênh mang. Thông qua đây ta cảm nhận được thấy lời của người bà dặn cháu thật nôm na nhưng chân thực và cảm động biết bao nhiêu. Đó là bố ở chiến khu bố còn việc bố, dặc cháu đừng có kể này kể nọ mà hãy nói nhà vẫn được bình yên. Bao nhiêu khó khăn, bao nhiêu gian khổ là thế nhưng người bà cứ ân cần, lam lũ thương con, thương cháu. Và hình ảnh người bà cứng rắn trước nỗi đau của dân tộc thì đó chẳng phải là một biểu hiện cao nhất của tình thương yêu chăng.
Người đọc sẽ thấy được ở khổ thơ tiếp theo, hình ảnh bếp lửa chuyển thành ngọn lửa dường như cứ lan tỏa mãnh liệt, chân thành của tình bà cháu:
Rồi sớm rồi chiều, lại bếp lửa bà nhen
Một ngọn lửa, lòng bà luôn ủ sẵn
Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng…
Chính hình ảnh người bà sớm chiều bên bếp lửa thật ám ảnh, hình ảnh bếp lửa dường như nó cũng đã khơi gợi lên vẻ đẹp tâm hồn cần mẫn, sự kiên trung, âm thầm lặng lẽ của người phụ nữ Việt. Thêm với đó hình ảnh bép lửa ấm áp thể hiện sự bình lặng, tình cảm gia đình. Nó còn có sức lan tỏa bền bỉ không bao giờ tắt trong tâm trí mỗi người.
Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa
Mấy chục năm rồi đến tận bây giờ
Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm
Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm
Nhóm niềm yêu thương khoai sắn ngọt bùi
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ
Ôi kì lạ và thiêng liêng – bếp lửa.
Có thể chiến tranh đã đi qua, tất cả gian khổ cũng đã vơi bớt đi nhưng hình ảnh người bà hay lam hay làm vẫn cứ giữ thói quen cũ nhóm lửa. Người bà nhóm lửa như nhóm chính tình yêu thương.
Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu
Có lửa trăm nhà, có niềm vui trăm ngả
Nhưng vẫn chẳng lúc nào quên nhắc nhở:
– Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa?
Cho dù có sống xa nhà cuộc sống thay đổi và cũng thật đầy đủ tiện nghi nhưng tình cảm người cháu giành cho bà và cả hình ảnh bếp lửa sẽ không bao giờ phai nhạt trong cháu. Không sai chút nào khi đánh giá bài thơ cũng chính là món quà quý giá Bằng Việt gửi đến cho người đọc và ông còn gửi đến độc giả những thông điệp quý báu về tình bà cháu, gửi đến mỗi con người chúng ta một tình yêu đát nước thiêng liêng, sâu nặng nhất.
Minh Tân
